Grzegorz Gerwazy Gorczycki - Completorium

Pierwszy winylowy album Narodowego Forum Muzyki. Na płycie, nagranej przez Wrocław Baroque Ensemble pod dyrekcją Andrzeja Kosendiaka, znalazło się Completorium Grzegorza Gerwazego Gorczyckiego, czyli muzyczne opracowanie wybranych części komplety – ostatniego nabożeństwa liturgii godzin. Dzieło zostało uzupełnione właściwymi dla celebracji liturgii godzin antyfonami i fragmentami z monodii gregoriańskiej. Wydawnictwo dopełnia muzykologiczny komentarz przygotowany przez dr. Macieja Jochymczyka we współpracy z dr. hab. Jakubem Kubieńcem, prof. UJ. Album winylowy Grzegorz Gerwazy Gorczycki – Completorium to kolejne wydawnictwo ukazujące się w ramach przygotowywanego przez Narodowe Forum Muzyki i CD Accord od 2012 roku cyklu Music First. Muzyka I Rzeczypospolitej, który prezentuje twórczość mistrzów polskiego renesansu i baroku pod dyrekcją Andrzeja Kosendiaka.

Premiera płyty: 2022

Wydawca: Narodowe Forum Muzyki, CD Accord

Dyrygent: Andrzej Kosendiak

Wykonawcy: Wrocław Baroque Ensemble

Opis:

Completorium to jeden z najobszerniejszych i najszerzej znanych utworów Gorczyckiego. Jest to muzyczne opracowanie wybranych części komplety, czyli ostatniego nabożeństwa liturgii godzin. (...) W tradycji rzymskiej modlitwa na zakończenie dnia pojawiła się najpóźniej we wczesnym średniowieczu i od tamtego czasu, aż do reformy brewiarza w latach siedemdziesiątych XX wieku, nie zmieniła w znaczącym stopniu swojej struktury.

W przeciwieństwie do innych godzin kanonicznych składały się nań głównie elementy stałe, te same, które zostały uwzględnione w opracowaniu Gorczyckiego: cztery psalmy zawierające aluzje do końca dnia i spoczynku (Ps 4 Cum invocarem, Ps 31[30] In Te Domine speravi, Ps 91[90] Qui habitat, Ps 134[133] Ecce nunc benedicite), hymn (Te lucis ante terminum), responsorium breve (In manus tuas) oraz kantyk Symeona (Nunc dimittis, Łk 2,29–32) z przesłaniem o charakterze eschatologicznym – kończąc dzień trzeba być gotowym (jak świątobliwy starzec z Jerozolimy) na zakończenie ziemskiej wędrówki. Całość zamykała jedna z czterech antyfon maryjnych, dobierana zależnie od okresu liturgicznego. (…)

W czasach Gorczyckiego celebracja liturgii godzin odbywała się w katedrze według rytu kurii rzymskiej, który pod koniec XVI wieku zastąpił lokalne zwyczaje krakowskie. Potrydencki ryt rzymski przewidywał śpiew jednej antyfony do wszystkich psalmów (Miserere mihi, Domine w ciągu roku lub Alleluia w okresie paschalnym) oraz stałej antyfony do kantyku Symeona, przy czym w praktyce przed psalmami i kantykiem zwykle intonowano tylko początki antyfon, po nich zaś śpiewano całe. W niniejszym nagraniu wykorzystano zapisy z przedtrydenckich antyfonarzy krakowskich. (...)

Oprócz wspomnianych antyfon, zgodnie z porządkiem nabożeństwa, wykonawcy dodali także śpiewane chorałowo: werset wprowadzający (Deus in adiutorium, Ps 70[69],2), capitulum, czyli krótkie czytanie (Tu autem in nobis es Domine), versus kończący responsorium (Custodi nos, Domine) oraz drugą strofę hymnu Te lucis ante terminum pominiętą w opracowaniu wawelskiego kapelmistrza. Należy odnotować, że pewne wskazówki dotyczące łączenia opracowania polifonicznego z monodią gregoriańską figurują w jedynym zachowanym rękopisie Completorium Gorczyckiego, odnalezionym w 1961 roku w zbiorach kościoła parafialnego w Rakowie Opatowskim. (…)

Completorium Gorczyckiego zostało skomponowane na skład bardzo często wykorzystywany w środkowoeuropejskiej muzyce religijnej tego czasu: czterogłosowy zespół wokalny, dwoje skrzypiec, dwie trąbki naturalne (clarino) i organy, których partię zanotowano, zgodnie z ówczesną konwencją, w postaci basu cyfrowanego. Para trąbek występuje tylko w pierwszej i ostatniej części, a jedna z nich gra w czwartym psalmie (Ecce nunc benedicite); choć ich głosy oznaczono w źródle jako nieobligatoryjne (ad libitum) i momentami zdwajają one skrzypce, obecność instrumentów dętych jest bardzo istotna dla kolorytu kompozycji.

Maciej Jochymczyk, tekst zamieszczony w booklecie dołączonym do płyty