Elijah 1846

To druga płyta z serii nagrań oratoryjnych zrealizowanych dzięki współpracy Narodowego Forum Muzyki i Paula McCreesha. Album stanowi kontynuację szczególnych relacji pomiędzy polskimi i angielskimi muzykami; tym razem Chór NFM udał się do Wielkiej Brytanii, aby tam dołączyć do Gabrieli Consort & Players i nowo utworzonego pod auspicjami Paula McCreesha zespołu Young Singers’ Scheme. Wspólnie uformowali zespół składający się z ponad czterystu muzyków i dokonali nagrania jednego z wielkich dziewiętnastowiecznych oratoriów. Znakomity, pięknie wydany album z dwujęzycznym, polsko-angielskim bookletem.

Opis

Premiera płyty: 2012

Wydawca: Winged Lion, Narodowe Forum Muzyki

Dyrygent: Paul McCreesh

Wykonawcy: Chór NFM, Gabrieli Young Singers Scheme, Gabrieli Consort & Players

Opis:

Proces zbierania informacji, który poprzedza przedsięwzięcie takie jak niniejsze nagranie, siłą rzeczy otwiera przeróżne drzwi do muzycznego świata połowy XIX wieku. Nasze nagranie przygotowane zostało w oparciu o pierwsze wykonania dzieła, które miały miejsce w sierpniu 1846 roku w Ratuszu w Birmingham – po których, szczęśliwie, pozostała znaczna liczba świadectw – oraz pierwsze wykonania londyńskie, które odbyły się w kwietniu 1847 roku w Exeter Hall – tu, niestety, o informacje już trudniej. Po części bierze się to zapewne z rożnego podejścia do kwestii organizacji wspomnianych koncertów. W Birmingham daje się niemal wyczuć obywatelską dumę, swego rodzaju determinację, by rzucić wyzwanie wszystkiemu, co można było usłyszeć na angielskiej ziemi. Nie liczono się z kosztami: specjalnie wynajętym pociągiem sprowadzono wielu najznamienitszych londyńskich muzyków, a obszerny program z dumą wymienia wszystkich wykonawców z nazwiska i miejsca zamieszkania. W przypadku wykonań w Exeter Hall wyczuwalne jest inne podejście: organizatorem było towarzystwo, dla którego quasi-religijne uczestnictwo większej liczby amatorów było zapewne istotniejsze niż jakość wykonania samego dzieła; choć przyznać należy, że w późniejszych latach towarzystwo to za sprawą dyrygenta Michaela Costy w znacznym stopniu odzyskało dawną żywotność.

Część przyjętych przez nas rozwiązań oparta była głownie na wykonaniu w Birmingham: odtworzyliśmy zarówno wielkość orkiestry (rozbudowany zespół instrumentów smyczkowych z podwojoną sekcją instrumentów dętych drewnianych, trąbek, instrumentów perkusyjnych i ofiklejd, lecz z pojedynczą sekcją waltorni i puzonów), jak i liczącego około 300 osób choru (zrezygnowaliśmy z dyskusyjnego zbytku w postaci z górą sześćdziesięciu „brodatych altów” – by użyć określenia samego Mendelssohna). Przed wyjazdem do Birmingham na próby z chórem i miejscowymi muzykami londyńscy muzycy, tj. około dwóch trzecich składu sekcji instrumentów smyczkowych oraz pojedynczy muzycy sekcji instrumentów dętych drewnianych, odbywali próby z solistami w stolicy. Tym należy tłumaczyć podział orkiestrowych sił solo / ripieno jaki zastosowano tutaj pomiędzy ariami a chórami.

Okres wielkich innowacji w przemyśle nie pozostał bez wpływu i na dziewiętnastowieczną orkiestrę. Trębacze grają na angielskiej trąbce suwakowej zaadaptowanej przez Thomasa Harpera, który wraz z synem wziął udział w premierowym wykonaniu. Instrument ten umożliwia sporadyczne uzyskiwanie dźwięków chromatycznych, choć zasadniczo pozostaje trąbką naturalną; na takie bowiem instrumenty pisane są partie trąbki u Mendelssohna. Podporę sekcji instrumentów dętych blaszanych – miejsce zajęte później przez tubę – stanowią dwie ofiklejdy wspierane przez prawdziwą rzadkość: ofiklejdę kontrabasową zwaną „monstrum”.

Ten niezwykły instrument został zakupiony przez festiwal w Birmingham w latach 30. XIX wieku, a grał na nim znany francuski wirtuoz, Monsieur Prospere. Powiada się, że na świecie istnieje tylko jeden instrument tego typu w stanie nadającym się do gry. Dla celów niniejszego nagrania został on udostępniony przez pana Rona Johnsona z Albany w stanie Nowy Jork, któremu niniejszym chcemy wyrazić za to ogromną wdzięczność. Zgodnie z obowiązującą do końca XIX wieku – i niekiedy wykpiwaną – tradycją Sacred Harmonic Society do chóralnej linii basów dodaliśmy również serpenty. Podobnie w skład sekcji instrumentów perkusyjnych wchodził duży zestaw bębnów zwanych „tower drums”; niewykluczone, że jakieś sto lat wcześniej te same instrumenty wykorzystywał Händel. Ich ogromne rozmiary sugerują, że zapewne, kiedy tylko było to możliwe, przestrajano je do niższej oktawy, co dawało bardzo spektakularne efekty. Bez wątpienia żyjących w epoce wiktoriańskiej szczególnie pociągały duże instrumenty basowe; plakaty Sacred Harmonic Society często reklamują „500–700 wykonawców, w tym 16 kontrabasów”. Wspaniałe organy w Birmingham zostały zbudowane z myślą o wspieraniu wielkich zespołów chóralnych. Sam Mendelssohn brał udział w korygowaniu instrumentu, który jako pierwsze organy w Anglii posiadał zainstalowane w prospekcie 32-stopowe piszczałki, co potęgowało efekt zarówno akustyczny, jak i wizualny.

Zdumiewa fakt, że Eliasz – bez wątpienia najpopularniejsze oratorium XIX wieku – w XX wieku popadł w niełaskę. Odtworzenie tego ogromnego wiktoriańskiego przedsięwzięcia nie jest podyktowane chęcią urzeczywistnienia historycznej fantazji, a pragnieniem ponownego odkrycia potęgi tego niezwykłego dzieła oraz znalezienia odpowiedzi na pytanie, co było powodem, że stało się ono źródłem inspiracji dla całego pokolenia.

Paul McCreesh, fragment bookletu dołączonego do płyty

Nagrody: Diapason d’Or de l’Année 2013 magazynu „Diapason”, nagroda Editor's Choice 2012 magazynu „Gramophone